Nieuwe EU-verpakkingsregels (PPWR) – wat je moet weten

Op 22 januari 2025 is de nieuwe EU-verordening voor verpakkingen en verpakkingsafval, de Packaging and Packaging Waste Regulation (PPWR), officieel gepubliceerd. Deze verordening vervangt de oude Verpakkingsrichtlijn (PPWD) en heeft als doel de groeiende berg verpakkingsafval in Europa aan te pakken. De PPWR stelt uniforme regels in voor alle lidstaten, zodat nationale verschillen plaatsmaken voor één geharmoniseerd kader.

Achtergrond en doelstellingen van de PPWR

Europese huishoudens en bedrijven produceren elk jaar steeds meer verpakkingsafval. De bestaande EU-richtlijn 94/62/EG (PPWD) uit de jaren ‘90 bleek onvoldoende om deze trend te keren. Daarom is nu gekozen voor een rechtstreeks werkende verordening die in alle lidstaten dezelfde regels afdwingt. Deze overgang van een richtlijn naar een verordening zorgt voor meer harmonisatie: alle landen moeten precies dezelfde maatregelen toepassen, wat vooral voor bedrijven die in meerdere landen actief zijn voordelen biedt.

Belangrijkste doelstellingen

De PPWR heeft als hoofddoel de milieu-impact van verpakkingen drastisch te verminderen zonder de interne EU-markt te verstoren. Concreet wil de verordening:

• Voorkomen en verminderen van verpakkingsafval: Er worden maatregelen genomen om onnodige verpakkingen te vermijden en het gebruik van herbruikbare en hervulbare systemen te bevorderen. Minder wegwerpverpakkingen betekent minder afval.
• Alle verpakkingen recyclebaar maken: Uiterlijk 2030 moeten alle verpakkingen die op de EU-markt komen ontworpen zijn om effectief gerecycled te kunnen worden. Dit stimuleert beter ontwerp en gebruik van materialen die makkelijk opnieuw te verwerken zijn.
• Meer gerecycled materiaal gebruiken: Het veilig verhogen van het aandeel gerecycled plastic in nieuwe verpakkingen is een speerpunt. Zo wordt de afhankelijkheid van primaire (nieuwe) grondstoffen verlaagd.
• Gebruik van nieuwe grondstoffen beperken: Door minder virgin materialen te gebruiken en meer recycling en hergebruik, zet de PPWR de verpakkingssector op koers richting klimaatneutraliteit in 2050. Ook moet dit helpen om energie en water te besparen bij de productie van verpakkingen.

Kortom, de PPWR bouwt voort op de Europese Green Deal en het Circulaire Economie Actieplan. Het is een omvattende aanpak over de hele levenscyclus van verpakkingen – van ontwerp tot end-of-life – om de milieu-impact te verminderen en circulariteit te bevorderen.

Tijdlijn implementatie en afvalreductiedoelen

De PPWR trad in werking op 11 februari 2025. De regels gelden niet meteen vanaf die datum: er is een overgangsperiode van 18 maanden zodat overheden en bedrijven zich kunnen voorbereiden. Vanaf 12 augustus 2026 moeten de eerste verplichtingen uit de verordening worden nageleefd. Daarna volgt een gefaseerde invoering van verdere maatregelen richting 2030 en 2040.

Afvalreductiedoelen

Een belangrijk onderdeel is het stapsgewijs verminderen van de hoeveelheid verpakkingsafval. EU-landen moeten het volume verpakkingsafval per inwoner terugdringen met: 5% in 2030, 10% in 2035 en 15% in 2040, ten opzichte van 2018. Dit lijkt misschien bescheiden, maar betekent een omslag van groei naar krimp in afvalproductie. Het verplicht landen om acties te nemen zoals preventiecampagnes, prikkels voor minder verpakking en betere recycling. Voor bedrijven en consumenten zal merkbaar worden dat overbodige verpakkingen verdwijnen en verpakkingen lichter en efficiënter worden.

Gefaseerde invoering

Naast de afvalreductiepercentages kent de PPWR een reeks deadlines waarop specifieke maatregelen ingaan. Enkele mijlpalen:

• 2025-2026: Publicatie van de verordening begin 2025; medio 2026 start de toepassing. In deze periode werkt de Europese Commissie aan uitvoeringsregels, bijvoorbeeld voor de nieuwe etikettering.
• Richting 2027: Uiterlijk begin 2027 moeten restaurants en cafés consumenten de mogelijkheid bieden om eigen bakjes/bekers mee te brengen voor afhaalmaaltijden en dranken, zonder extra kosten. Dit stimuleert direct hergebruik in de horeca.
• 2028-2029: Tegen 2029 moeten alle lidstaten een statiegeldsysteem hebben voor wegwerp plastic en metalen drankverpakkingen (zoals flesjes en blikjes) om ten minste 90% inzameling te bereiken. Landen die al >90% inzamelen of tijdig een alternatief plan indienen kunnen onder voorwaarden vrijstelling krijgen, maar de intentie is duidelijk: hoog inzamelingspercentage in de hele EU.
• 2030: Dit is het sleuteljaar waarin veel kernverplichtingen ingaan (zie hieronder bij de belangrijkste eisen). Zo moet per 1 januari 2030 alle nieuwe verpakking recyclebaar zijn en gelden er eerste quota voor gerecycled content. Ook treden dan enkele verboden op wegwerpverpakkingen in werking.
• 2040: Voor 2040 liggen de einddoelen van de PPWR, zoals hogere percentages gerecycled materiaal en hogere hergebruikpercentages. Ook moet dan de 15% afvalreductie zijn behaald. De periode 2030-2040 zal gebruikt worden om de normen verder aan te scherpen en de verpakkingsketen te blijven verbeteren.

Deze lange termijnplanning geeft richting en zekerheid: bedrijven weten nu al welke doelen eraan komen in 2030 en 2040. De tijdlijn benadrukt dat de omslag naar duurzame verpakking geen sprint is maar een marathon, met duidelijke tussenstops onderweg.

PPWR: belangrijkste eisen en veranderingen

De nieuwe verordening brengt een groot aantal veranderingen met zich mee. Hieronder staan de belangrijkste eisen en aanpassingen.

Strengere recycleerbaarheid (prestatieklassen)

Alle verpakkingen moeten uiterlijk 2030 zó ontworpen zijn dat ze economisch rendabel gerecycled kunnen worden. Dit betekent het einde van moeilijk recycleerbare verpakkingen, zoals complexe meerlaagse folies die niet te scheiden zijn. De PPWR introduceert prestatieklassen (A t/m E) voor recycleerbaarheid: verpakkingen krijgen een score op basis van hoeveel procent ervan daadwerkelijk recyclebaar is. Een verpakking in de laagste klasse (<70% recyclebaar) wordt niet als recyclebaar beschouwd en mag vanaf 2030 niet meer op de markt komen. Bovendien gaan producenten meer betalen voor verpakkingen die slechter recyclebaar zijn – de zogeheten eco-modulatie van vergoedingen in het kader van uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (UPV). Dit alles zet fabrikanten ertoe aan om verpakkingen zo circulair mogelijk te ontwerpen.

Gerecycled plastic: minimale percentages

Om de kringloop te sluiten schrijft de PPWR voor dat nieuw plastic verpakkingsmateriaal een minimaal percentage gerecyclede kunststof moet bevatten. Vanaf 1 januari 2030 gelden harde quota: bijvoorbeeld 30% gerecycled content voor contactgevoelige PET-verpakkingen (PET-bekers). Voor contactgevoelige verpakkingen gemaakt van andere kunststoffen, zoals PP, geldt een minimum van 10% gerecycled materiaal in 2030, oplopend tot 25% in 2040. Uitzonderingen zijn er voor speciale gevallen (zoals composteerbare plastics of zeer kleine plastic onderdelen <5% van het totale gewicht), maar de algemene lijn is duidelijk: producenten moeten steeds meer recyclaat inzetten. Dit stimuleert de markt voor gerecycled plastic en vermindert de vraag naar nieuw (fossiel) plastic.

Beperkingen op wegwerpplastic (SUP-verpakkingen)

De PPWR bouwt voort op het bestaande verbod op bepaalde wegwerpplastics (zoals rietjes en bestek) uit de SUP-richtlijn van 2019. Nu komen daar extra beperkingen bij op wegwerpverpakkingen. Enkele voorbeelden: plastic verpakkingen voor verse fruit en groente onder 1,5 kg worden verboden (tenzij er dwingende hygiëneredenen zijn). Ook plastic wegwerpverpakkingen voor consumptie ter plaatse (bijvoorbeeld eenmalige bekers, bakjes en borden in restaurants of cafés) mogen vanaf 2030 niet meer – hier moeten herbruikbare alternatieven gebruikt worden. Verder komt er een verbod op kleine wegwerpporties zoals individuele sauszakjes, koffiemelk-cupjes en suikerzakjes, die vaak na één gebruik worden weggegooid. Tot slot worden ook de ultradunne plastic tasjes (zoals de rolzakjes voor groenten op de markt) verboden. Al deze maatregelen moeten onnodig gebruik van plastic voor eenmalig gebruik terugdringen. Waar mogelijk worden alternatieven aangemoedigd, bijvoorbeeld hervulstations voor sauzen of shampoos, of het gebruik van herbruikbare bakjes in plaats van wegwerp.

Herbruikbare en hervulbare verpakkingen

Een belangrijk speerpunt is het stimuleren van hergebruik. De PPWR introduceert daarom hergebruiktargets voor diverse sectoren. Zo moeten producenten van bepaalde producten een deel van hun verpakking uitvoeren in herbruikbare vorm. Bijvoorbeeld: van alle verkochte drankverpakkingen (frisdrank, bier e.d.) moet in 2030 ten minste 10% herbruikbaar zijn (denk aan statiegeldflessen die worden teruggenomen en opnieuw gevuld), oplopend tot 40% in 2040. Voor andere categorieën, zoals transportverpakkingen en verpakkingen voor meeneemmaaltijden, gelden vergelijkbare streefcijfers. Hervulbare systemen worden ook gestimuleerd, bijvoorbeeld navulbare flessen of potten die door de consument kunnen worden bijgevuld. Bedrijven in de horeca en retail krijgen bovendien concrete verplichtingen: zo moeten afhaalrestaurants en cafés vanaf 2030 minstens 10% van hun producten in herbruikbare verpakkingen aanbieden en al eerder (vanaf 2027) klanten toestaan eigen verpakkingen mee te nemen voor bijvoorbeeld koffie of afhaalmaaltijden. Om recycling te bevorderen, wordt ook het statiegeldsysteem uitgebreid: alle EU-landen moeten voor eind 2029 een statiegeldsysteem invoeren voor plastic en metalen drankverpakkingen (tot 3 liter) om ten minste 90% inzameling te halen. Deze hergebruik- en inzamelinitiatieven vergen aanpassingen in de logistiek, maar leveren uiteindelijk minder afval en vaak ook minder zwerfvuil op.

Verplichte etikettering en sorteerlabels

Verwarring bij consumenten over hoe ze verpakkingen moeten weggooien, is een bekend probleem – zeker nu elk land eigen afvalscheidingspictogrammen hanteert. De PPWR voert één gestandaardiseerd etiketteringssysteem in voor heel Europa. Alle verpakkingen zullen een duidelijk label moeten dragen met informatie over het materiaal van de verpakking en hoe deze te sorteren/weg te gooien. Deze labels worden in de hele EU gelijk, zodat of je nu in Nederland of in Italië bent, dezelfde symbolen worden gebruikt op verpakking én op afvalbakken. Dat maakt het voor consumenten eenvoudiger om juist te recyclen en voorkomt dat producenten verschillende versies van verpakkingen voor elk land moeten maken. Voor herbruikbare verpakkingen komt er bovendien vaak een QR-code op het etiket. Via zo’n code kan extra info worden gegeven, bijvoorbeeld het aantal keer dat de verpakking hergebruikt is of instructies voor teruggave. Uniforme etikettering moet uiteindelijk leiden tot hogere en betere recyclingpercentages doordat iedereen weet waar elke verpakking thuishoort.

Producentenverantwoordelijkheid en rapportageplicht

De PPWR versterkt het principe van uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (UPV/EPR). Dit houdt in dat producenten (en importeurs) verantwoordelijk zijn voor de volledige levenscyclus van de verpakking die zij op de markt brengen, inclusief de afvalfase. Onder de nieuwe regels wordt het EPR-kader EU-breed meer geharmoniseerd en verduidelijkt, zodat alle landen vergelijkbare definities en eisen hanteren. Een belangrijk aspect is dat producenten moeten meebetalen aan inzameling en recycling van “hun” verpakkingen, via bijdragen aan recyclingorganisaties. Die bijdragen worden – zoals eerder genoemd – hoger als de verpakking moeilijk recyclebaar is, en lager voor goed recyclebare of herbruikbare verpakkingen. Nieuw is ook dat producenten en lidstaten meer moeten rapporteren over verpakkingen. Bedrijven moeten nauwkeurig bijhouden hoeveel verpakkingen ze in omloop brengen en hiervan data aanleveren. Lidstaten zullen jaarlijks statistieken verzamelen en doorgeven over o.a. de totale hoeveelheid op de markt gezette verpakkingen per materiaal, de inzamel- en recyclingpercentages, en de capaciteit voor sorteren en recyclen. Deze rapportageplicht zorgt voor transparantie en monitoring van de voortgang. Voor bedrijven betekent dit extra administratie, maar het komt de handhaving en het meten van resultaten ten goede. Doordat de producentenverantwoordelijkheid nu duidelijker en uniform is gedefinieerd, krijgen bedrijven die in meerdere EU-landen opereren meer consistentie in wat er van hen verwacht wordt.

PPWR: verpakkingen in transitie

De nieuwe PPWR brengt de verpakkingswereld in Europa in beweging. In essentie draait het om minder afval, meer hergebruik en recycling, en éénduidige regels voor alle lidstaten. Consumenten zullen veranderingen zien in de verpakkingen van alledaagse producten – van dunner plastic en andere materialen tot meer herbruikbare flessen en gestandaardiseerde recyclinglabels. Voor bedrijven betekent het op korte termijn aanpassen en investeren, maar op lange termijn levert het voordelen op voor zowel het milieu als de economie. Met deze verordening zet de EU een grote stap richting een circulaire economie, waarin verpakkingsafval niet langer een last is, maar een waardevolle grondstof.